Tòa Hỏa Xa tại số 138 Hàm Nghi, được khánh thành vào năm 1914, năm nay là tròn 110 năm. Ban đầu, tòa nhà này là trụ sở của công ty Đường sắt Đông Dương – CFI (Chemins de fer de l’Indochine).
Khi việc xây dựng đoạn phía nam của tuyến đường sắt Bắc-Nam bắt đầu vào năm 1904, người ta đã hình dung rằng ga cuối hiện có của tuyến Sài Gòn-Mỹ Tho tại đầu bờ sông của Rue de Canton (nay là đại lộ Hàm Nghi) sẽ phục vụ cả hai tuyến. Tuy nhiên, khi những chuyến tàu đầu tiên hướng về phía bắc bắt đầu hoạt động, chính quyền thuộc địa nhận ra rằng cần có một nhà ga lớn hơn.
Năm 1910, một kế hoạch được vạch ra dưới thời thị trưởng Sài Gòn Eugène Cuniac để điều hướng lại cả hai tuyến đường sắt khi chúng vào trung tâm thành phố, xây dựng một Ga Sài Gòn lớn hơn trên vùng đất đầm lầy được khai hoang ở phía tây, và phá bỏ một kho đầu máy cũ để giải phóng đất cho việc xây dựng một chợ trung tâm mới và quảng trường thành phố rộng rãi.
Dự án gặp phải nhiều trì hoãn, cho tới khi Chợ Bến Thành được xây dựng trên đầm bồ rệt, trước chợ là quảng trường Eugène Cuniac (nay là Quảng trường Quách Thị Trang), khánh thành vào tháng 3 năm 1914, và Ga Sài Gòn cũng được khánh thành chỉ sau đó hơn 1 năm, trên khu vực ngày nay là công viên 23/9.
Là một phần của kế hoạch này, Chemins de fer de l’Indochine (CFI) đã tự xây dựng cho mình một trụ sở đường sắt khu vực phía nam mới uy nghiêm tại Place Eugène Cuniac, ngay đối diện lối vào nhà ga. Nó được khánh thành vào năm 1914, trước khi nhà ga mới mở cửa một năm. Mỗi tầng của tòa nhà ba tầng lộng lẫy này đều có hành lang bên ngoài rộng rãi, giúp che chắn các văn phòng khỏi sức nóng từ các bức tường bên ngoài.
Tháng 5 năm 1952, khi CFI trở thành Sở Hỏa xa Việt Nam (HXVN), tòa nhà đường sắt trở thành trụ sở chi nhánh phía nam của HXVN. Chỉ ba năm sau, HXVN trở thành công ty vận hành đường sắt phía nam, chịu trách nhiệm trước Bộ Công chánh và Giao thông Vận tải Nam Việt Nam.
Trong những năm 1960, trụ sở đường sắt trở nên nổi tiếng sau khi vỉa hè bên ngoài tòa nhà trở thành nơi hành quyết công khai. Ngày nay, tòa nhà này là văn phòng chi nhánh ở Sài Gòn của Đường sắt Việt Nam (VNR).
Vào giữa thập niên 1960, khu vực trước Tòa nhà Hỏa xa thường được sử dụng làm nơi hành quyết các tội phạm, bao gồm cả những người bị kết án tử hình vì các tội danh hình sự và chính trị. Những cuộc hành quyết công khai tại đây được tổ chức nhằm mục đích răn đe và tạo ra hiệu ứng tâm lý mạnh mẽ trong công chúng.
Pháp Trường Cát này nổi tiếng và gây ám ảnh bởi các cuộc hành quyết được thực hiện ngay trên vỉa hè, trước sự chứng kiến của nhiều người. Những cuộc hành quyết này thường thu hút đám đông đến xem, gây ra những cảnh tượng đáng sợ và kinh hoàng.
Trở lại với Tòa nhà Hỏa Xa, ngày nay đây là một trong số những công trình có tuổi đời trên 100 năm ở Sài Gòn, cần được bảo tồn, mặc dù số phận của nó vẫn chưa rõ ràng. Qua nhiều năm, đã có nhiều thông báo về tương lai của nó, một số thậm chí liên quan đến việc phá dỡ. Ủy ban Nhân dân TP đã xếp hạng tòa nhà là di sản cấp thành phố và bày tỏ mong muốn sử dụng địa điểm này để phục vụ cho hoạt động của Metro Sài Gòn, nhưng VNR vẫn tiếp tục khẳng định quyền sở hữu của họ đối với tòa nhà.
Bộ sưu tập hình ảnh xưa của Tòa Hỏa Xa:
chuyenxua.net biên soạn
